नेपालमा वैदेशिक रोजगारीको सन्दर्भमा खाडी मुलुकहरू (जस्तै साउदी अरेबिया, कुवेत, कतार, युएई, बहराइन, ओमान) निकै चर्चित छन्। प्रत्येक वर्ष लाखौं नेपाली युवाहरू यी देशहरूमा रोजगारीको लागि जाने गर्छन्। यो प्रवृत्ति पछिल्लो दुई दशकदेखि झन् तीव्र भएको छ। यिनै खाडी मुलुकहरू रोजगारीको लागि किन प्राथमिक गन्तव्य बन्न पुगेका छन् भन्ने प्रश्नको उत्तर धेरै कारणहरूसँग जोडिएको छ।

१. रोजगारीको अभाव र आर्थिक अवस्था

नेपालमा औद्योगिक विकास न्यून छ र पर्याप्त रोजगारीका अवसरहरू छैनन्। गाउँघरमा कृषिमा आधारित अर्थतन्त्र टिकाउ नभएकाले धेरै युवाहरू बेरोजगार छन्। सहरमा रोजगारीको अवसर सीमित र प्रतिस्पर्धा धेरै छ। यस्तो अवस्थामा विदेश जानु विशेषगरी खाडी मुलुकतर्फ उन्मुख हुनु रोजगारीको सबैभन्दा सहज विकल्प बनेको छ।

२. सहज प्रक्रिया र न्यून योग्यता

खाडी मुलुकहरूले नेपाली कामदारहरूलाई खुलेर रोजगारी दिन्छन्। यहाँ जाने प्रक्रियाहरू अन्य विकसित देशहरूजस्तो जटिल छैनन्। नेपाली एजेन्टहरू र म्यानपावर कम्पनीहरूमार्फत सहजै भिसा प्राप्त गर्न सकिन्छ। विशेष सीप नचाहिने श्रमिक काम (जस्तै निर्माण, सुरक्षागार्ड, क्लिनिङ) को माग धेरै हुने भएकाले न्यून शिक्षा र सीप भएका युवाहरूका लागि यो अवसर आकर्षक बनेको छ।

३. तुलनात्मक रूपमा राम्रो तलब

नेपालमा समान श्रमको तुलनामा खाडी मुलुकमा तलब धेरै पाइन्छ। यद्यपि ती तलबहरू पनि उच्चस्तरका होइनन्, तर नेपाली मापदण्डमा हेर्दा पर्याप्त हुन्छन्। साथै, खाडी देशहरूमा कर कम या नहुने, र खाना-बास प्रायः कम्पनीले नै उपलब्ध गराउने हुँदा बचत गर्न सकिने सम्भावना बढी हुन्छ।

४. सामाजिक प्रभाव र ‘चलन’

वैदेशिक रोजगारीलाई समाजमा ‘सफलताको संकेत’ को रूपमा हेर्ने प्रवृत्ति पनि बढ्दै गएको छ। गाउँघरमा अरूले खाडी गएका र घर बनाएका, बाइक किनेका, परिवारलाई राम्रो जीवन दिएको देख्दा अरू पनि त्यसै मार्गमा लाग्छन्। यसलाई एक किसिमको सामाजिक दबाब वा प्रेरणा पनि भन्न सकिन्छ।

५. सरकारी नीतिको प्रोत्साहन

नेपाल सरकार आफैंले वैदेशिक रोजगारीलाई वैध मार्गबाट प्रवाह गराउन कानुनी व्यवस्था, सम्झौताहरू तथा तालिम कार्यक्रमहरूको सुरुवात गरेको छ। यो पनि खाडी मुलुकतर्फको प्रवाहलाई व्यवस्थित ढंगले बढाएको छ।

६. कार्य वातावरण र नेपाली समुदाय

खाडी मुलुकहरूमा पहिले नै लाखौं नेपालीहरू कार्यरत छन्। नेपाली भाषा बोल्ने, नेपाली खाद्य सामग्री पाउने, र साथीभाइ भेटिने वातावरण हुँदा त्यहाँ काम गर्न सहज लाग्छ। यसले पनि नयाँ कामदारलाई मानसिक रूपमा सजिलो अनुभव गराउँछ।

७. प्रवासी आय (Remittance) को भूमिका

नेपालको कुल राष्ट्रिय आयमा ठूलो हिस्सा रेमिट्यान्स (प्रवासी श्रमिकहरूले पठाउने पैसा) को योगदान छ। नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार हरेक वर्ष अरबौं रुपैयाँ विदेशबाट भित्रिन्छ, जसको ठूलो हिस्सा खाडी मुलुकहरूबाट आउँछ। यो पैसा घरखर्च, शिक्षा, स्वास्थ्य, जग्गाजमिन किन्ने, घर बनाउने लगायत काममा खर्च हुन्छ। यस्तो आर्थिक फाइदाले परिवारका सदस्यहरूलाई पनि विदेश जान हौस्याउँछ।

८. सहज हवाई सम्पर्क

नेपाल र खाडी मुलुकहरूबीच नियमित र सुलभ हवाई उडानहरू हुने भएकाले यात्रालाई सजिलो बनाएको छ। टिकट सस्तो हुनु, छोटो दूरी, र समयको बचतले पनि खाडी गन्तव्य रोज्ने निर्णयलाई बल पुर्‍याएको छ।

९. महिला श्रमिकहरूको बढ्दो उपस्थिति

अघिल्लो दशकभन्दा फरक गरी अहिले खाडी मुलुकहरूमा घरेलु कामदारको रूपमा धेरै नेपाली महिला पनि जान थालेका छन्। यद्यपि सरकारले केही समय महिला श्रमिकलाई खाडी जानमा रोक लगाएको थियो, तर विभिन्न समझदारीपछि पुन: अनुमति दिइएको छ। महिलाहरूले पनि आर्थिक स्वतन्त्रताको खोजीमा खाडी रोज्ने गरेका छन्।

१०. श्रम बजारको स्थायित्व

खाडी मुलुकहरूमा निर्माण, होटल, र सेवा क्षेत्रमा नेपाली कामदारप्रति विश्वास बढ्दो छ। फुटबल विश्वकप २०२२ जस्ता आयोजनाले कतार जस्ता देशमा नेपाली श्रमिकको माग धेरै भयो। आगामी ठूला परियोजनाहरूले पनि श्रमिकको निरन्तर आवश्यकता रहने अपेक्षा गरिएको छ।

११. सीप तालिम र पूर्व तयारी

नेपालमा अब वैदेशिक रोजगारीका लागि जानुअघि सीपमूलक तालिम अनिवार्य बनाइएको छ। साना तालिम केन्द्रहरूबाट गाडी चलाउने, विद्युत् मर्मत, घरेलु काम, हाउस किपिङ जस्ता सीप सिकाएर खाडी मुलुकका मागअनुसार कामदार पठाउने कार्यले श्रमिकलाई थप सजिलो बनाएको छ।

१२. जोखिम र चुनौतीहरू

खाडी मुलुकमा रोजगारी सहज भए पनि जोखिम पनि उत्तिकै छन्:

• श्रम शोषण: तलब नपाउनु, ओभरटाइम काममा पैसा नपाउनु, कागजपत्र जफत हुनुजस्ता समस्या।
• मानसिक तनाव: परिवारबाट टाढा रहनुपर्ने, कार्यस्थलको दबाब।
• कानुनी अज्ञानता: धेरै नेपालीहरूलाई स्थानीय कानुनबारे जानकारी नहुनु।
• सुरक्षा समस्या: गर्मी, दुर्घटना, कामको कठिनता जस्ता कारणले ज्यानको जोखिमसमेत हुने गरेको छ।

निष्कर्ष

खाडी मुलुकहरू नेपाली युवाका लागि रोजगारीको मुख्य स्रोत भएका छन्। यो अवसरको सदुपयोग गर्न सीप विकास, कानुनी सचेतना, र राज्यको थप जिम्मेवारी आवश्यक छ। साथै, दीर्घकालीन समाधान भनेको नेपालमै रोजगार सिर्जना गर्नु हो ताकि युवाहरूले आफ्नो देशमै बाँच्न र बढ्न सकून्।